De onderhandelingen die moeten leiden tot een nieuw handelsverdrag tussen Europa en de Verenigde Staten zorgen voor een hoop argwaan bij Europese actiegroepen. Dat neemt niet weg dat er ook dingen zijn in Amerika waar Europa een voorbeeld aan kan nemen: van de aanpak van sjoemeldiesels tot het straffen van frauderende bedrijven.

Het is niet moeilijk om het morele superioriteitsgevoel van Europeanen te strelen met een lijstje van ‘enge dingen uit Amerika’. Genetisch gemanipuleerde mais! Ongebreidelde privatisering van publieke diensten! Donald Trump!

De afkeer van het rauwe Amerikaanse kapitalisme is goed zichtbaar in de felle kritiek op het onderhandelingsproces rond het vrijhandelsverdag TTIP. Zie hier voor een mooi overzicht van het debat op de site Follow The Money.

Even los van de vraag of de kritiek op het Amerikaans-Europese handelsverdrag terecht is – probleem: we weten nog niet hoe de voorstellen precies in elkaar zitten – valt er behoorlijk wat af te dingen op het beeld dat wordt opgeroepen van de Verenigde Staten: een land met slappe regels waar alleen het recht van de machtigste bedrijven geldt.

De ideologie van de vrije markt zit diep ingebakken in het Amerikaanse denken, maar dat betekent niet dat de staat afwezig is. In de praktijk reguleert de Amerikaanse overheid op grote schaal en in een aantal gevallen strenger en beter dan in Europa. Vier voorbeelden.

1) Milieunorm sjoemeldiesels: VS is strenger en handhaaft

Het schandaal rond de sjoemeldiesels van Volkswagen werd ontdekt in de Verenigde Staten en dat is geen toeval. De uitstootnorm voor stikstofoxide is strenger in de Verenigde Staten dan in Europa:  omgerekend 31 gram per kilometer versus maximaal 80 gram in de Europese Unie.

Belangrijker nog: de VS kent één waakhond, de Environmental Protection Agency, die steekproeven doet met 10 tot 15 procent van de nieuwe auto's, ongeacht wat autobedrijven zelf rapporteren. De Amerikaanse aanpak staat in schril contrast met de mogelijkheid die Europese automakers hebben om te shoppen bij testbureaus die ze zelf betalen.

Illustratief voor de macht van de diesellobby in Europa is het afgezwakte voorstel voor de handhaving van emissienormen dat de Europese Commissie  woensdag naar buiten bracht. Er komt vanaf 2017 een strengere 'reële' rijtest voor nieuwe modellen. Maar in tegenstelling tot een eerder voorstel mogen automakers bij deze test de officiële uitstootlimiet tot 2020 met 110 procent overschrijden en vanaf 2020 met 50 procent!

2) Zware straffen voor frauderende bestuurders

Ondernemers krijgen de ruimte in de Verenigde Staten, maar fraude aan de top wordt zwaar bestraft. Ook als het over grote bedrijven en machtige bestuurders gaat. Wall Street-goeroe en beleggingsfraudeur Bernard Madoff? Veroordeeld tot 150 jaar cel. Voormalig topman Bernie Ebbers van telecombedrijf Worldcom? 25 jaar cel voor grootschalige boekhoudfraude.  Ex-directeur Stewart Parnell van de Peanut Corporation of America? 28 jaar cel voor de verkoop van met salmonella besmette pindakaas.

In Europa en zeker in Nederland zijn dergelijke afschrikwekkende straffen een zeldzaamheid. Neem bijvoorbeeld de boekhoudfraude bij Ahold, de dubieuze rentespeculatie bij woningcorporatie Vestia en de onder corruptieschandalen bedolven technisch dienstverlener Imtech. Het is waarschijnlijk niet overdreven om te stellen dat als deze affaires onder Amerikaans recht waren afgehandeld, de toekomst van ex-bestuurders er een stuk somberder had uitgezien.

3) Brakke banken zonder pardon aangepakt

Eén van de grote manco's waar veel banken tegenaan liepen toen de kredietcrisis in 2008 uitbrak, betrof de financiële buffers: die waren veelal te laag om grote schokken op te vangen. In de Verenigde Staten werd dat probleem niet alleen erkend, maar ook snel aangepakt.

In 2009 moest een grote groep Amerikaanse banken, of ze nou wilden of niet, aandelenemissies doen om de kapitaalbuffers te versterken, waarbij de overheid voor een deel participeerde. De verplichte uitgifte van risicodragend kapitaal stuitte op verzet bij zittende aandeelhouders (die hun belangen zagen verwateren), maar dat baatte niet.

Het contrast met Europa is groot: zeven jaar na de kredietcrisis is er nog altijd twijfel over de kracht van Europese stresstests en de aanwezigheid van 'zombiebanken' die eigenlijk niet sterk genoeg zijn om financiële klappen op te vangen. Met de vorming van de Europese bankenunie gebeurt er wel iets, maar het gaat tergend langzaam.

De harde optie van gedwongen aandelenemissies voor het hele bankensector is in Europa op nationaal niveau nooit consequent toegepast, ook al is daar regelmatig voor gepleit door economen.

4) Discriminatie op de werkvloer: zero tolerance

Amerikanen nemen discriminatie op het werk op grond van afkomst, sekse, huidskleur, seksuele voorkeur, leeftijd, religie of een handicap zeer serieus en pakken werkgevers die in gebreke blijven hard aan.

Zo kun je in de Verenigde Staten als werknemer je beklag doen bij de Equal Employment Opportunity Commission. Dat is geen kinderachtige instelling. De EEOC kan niet alleen bemiddelen, maar ook naar de rechter stappen om boetes af te dwingen. Die variëren met de grote van een bedrijf en zijn behoorlijk stevig. Een bedrijf met 15 tot 100 werknemers kan bijvoorbeeld een boete van maximaal 50 duizend dollar krijgen per geval van discriminatie; voor bedrijven met meer dan 500 werknemers gaat het om 300 duizend dollar per persoon.

In Nederland is discriminatie op het werk op basis van sekse, huidskleur enzovoorts, ook verboden volgens de wet. Maar de sancties zijn een stuk milder.

Wie zich gediscrimineerd voelt op het werk kan in Nederland een klacht indienen bij het College voor de rechten van de Mens. Deze instantie kan een oordeel uitspreken, maar in de praktijk zitten daar geen directe straffen voor overtreders aan vast.

In het wetboek van strafrecht staan wel bepalingen over discriminatie op het werk op basis van ras (maximaal zes maanden celstraf of een 'boete van de derde categorie') en op basis van godsdienst, levensovertuiging, geslacht of seksuele voorkeur (maximaal twee maanden cel of een 'boete van de derde categorie').

Hoe hoog zo'n boete van de derde categorie dan is? Maximaal 8.100 euro.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl